معرفی کتاب: خاطرات شش دهه روزنامه نگاری محمد بلوری - وبلاگ شن

به گزارش وبلاگ شن، محمد بلوری یکی از مهم ترین روزنامه نگاران تاریخِ مطبوعات ایران است. مردی که بسیاری از گزارش ها و روایت های اش تاریخی و نمادین محسوب می شوند. به او پدر حادثه نویسی ایران لقب داده اند که استعانت دارد به چند دهه حضور او به عنوان دبیر سرویس حادثه در روزنامه های مهم.

او در دهه سی صفحه حوادثِ روزنامه کیهان را تاسیس کرد و تحولی ساخت در گزارش نویسی حادثه ای. کتابِ خاطرات او که چند روزی ست منتشر شده روایتی ست خواندنی، نفس گیر و مملو از اتفاق های مهم تاریخ ایران از نگاه او. از حضورش در صحنه های قتل های مهم تا تماشای اعدام های سیاسی به عنوان خبرنگار.

بلوری در خاطراتش گاهی خودِ تاریخ را روایت می نماید و گاهی پشت صحنه وقایع تاریخی را. گاهی قالب روایتش به گزارش های مطبوعاتی نزدیک می گردد و گاهی به پاورقی داستانیِ با راوی سوم شخص که در آن نیز ید طولایی دارد. حکایت های جذابی نیز نقل می نماید از حوادث عجیب جامعه روزهای پیش از انقلاب و گاهی حال وهوای تحریریه ها و شرایط کاری وبلاگ شن و اهالی مطبوعات را به تصویر می کشد.

خاطرات شش دهه روزنامه نگاری

نویسنده : محمد بلوری

نشر نی

648 صفحه

دوران کودکی من

پس از پیروزی انقلاب بلشویکی سال 1917 در روسیه و قتل عام خانواده سلطنتی نیکلای تزار، گروه های انقلابی آغاز کردند به دستگیری افراد به اتهام هواداری از رژیم سلطنتی و مخالفت با انقلاب در روسیه و کشورهای تابعه. به حکم دادگاه های انقلاب گروه گروه از دستگیرشدگان به جوخه اعدام سپرده شدند.

یکی از این محکومان مردی ایرانی از اهالی آبادی اسکو در چند کیلومتری تبریز بود. در یک شب یخبندان زمستانی، او را از سلولش بیرون آوردند تا همراه با جمعی از زندانیان به میدان تیر ببرند و در برابر جوخه مرگ قرار دهند. این مرد جوان احمد بلوری اسکویی، پدر من بود. آن شب در دالانی میانه راه زندان تا میدان تیراگر یک افسر جوان روس راه فرار را نشانش نمی داد، مسلما من، محمد بلوری، سال ها بعد در نهم اسفند 1395 در یکی از شهرهای مازندران چشم به دنیا باز نمی کردم.

پدرم سال ها بعد، در دوران نوجوانی ام، داستان شگفتی آور زندگی اش را برایم چنین تعریف کرد: در دوره جنگ دنیای اول، مردم کشورمان با قحطی و گرسنگی روبه رو شده بودند و مدام بر تعداد بیکاران و گرسنگان افزوده می شد. گروه هایی از جوانان روستاهای آذربایجان برای یافتن کار و کسب درآمدی برای گذران زندگی خانواده هایشان روانه شهرهای مختلف از جمله استانبول، باکو و شهرهای دیگر آذربایجان در آن سوی مرز کشورمان می شدند.

پدرم همراه برادرش برای یافتن کار با پای پیاده به سوی مرز راه افتاد و پس از چند روز وارد خاک آذربایجان روسیه شد. پدرم می گفت: در سرمای پرسوز زمستان که برف در بیابان تا ساق پاهایمان می رسید، بدون بالاپوش و با کفش هایی پاره، درحالی که سوز برف پنجه پاهایمان را کرخت نموده بود، فرسنگ ها راه رفتیم تا در یک شهر کوچک به ایستگاه قطار رسیدیم. یک شبانه روز غذایی نخورده بودیم و پولی برای خرید حتی یک قرص نان یا استراحت در قهوه خانه نداشتیم. در چاردیواری ساختمان متروکی پنهان شدیم تا تاریکی شب فرابرسد. برادرم بیمار شده بود و در تب می سوخت. نیمه شب قطاری وارد ایستگاه شد تا توپ و تجهیزات جنگی را به باکو برساند. دور از چشم نگهبانان نظامی، سوار یکی از واگن های باری شدیم که جعبه هایی در آن چیده بودند و به جبهه می بردند. برادرم را کف واگن خواباندم و توده ای کاه از کف واگن رویش ریختم تا از سرما در امان بماند. ضمن جست و جو در گوشه و کنار واگن، به چند صندوق برخوردم که در آن ها قرص های نان خشکیده را روی هم چیده بودند و برای سربازان می بردند. با خوردن لقمه هایی از این نان جانی گرفتم تا به باکو رسیدیم.

پدرم در باکو ماندگار شد. در این شهر از راه دست فروشی پولی در می آورد، و هم زندگی خود را می گذراند و هم برای همسرش، که دختردایی اش بود و چند ماه پیش از این سفر در اسکو با هم ازدواج نموده بودند، به واسطه آشنایان پولی می فرستاد.

پس از یکی دو سال، رستورانی در باکو باز کرد و کاروبارش رونق گرفت. با گذشت زمان و رونق کار رستوران، عروسش را به همت آشنایانی که به باکو رفت و آمد داشتند پیش خود آورد و به زندگی اش لطف و آرامشی داد و تولد اولین فرزندشان که دختر بود خوشبختی شان را کامل کرد.

انقلاب بلشویکی در سال 1917، چون طوفانی که بر گل قاصدک بوزد، آرامش زندگی مهاجران ایرانی را بر هم زد و پدرم را به سوی چوبه تیرباران کشاند. یک روز صبح، به ناگاه گروهی از افسران انقلابی به داخل رستوران پدرم ریختند و ضمن جست و جو در زیرزمین چند قبضه تپانچه و مقداری فشنگ و نارنجک کشف کردند و پدرم را دست بسته در خودرو نظامی انداختند و با خود بردند. در آن روزها انقلابیون گروه گروه افراد را دستگیر می کردند و دستگیرشدگان پس از محاکمه ای چنددقیقه ای به مرگ محکوم می شدند و، تا نوبت به اعدامشان برسد، بیرحمانه آنان را به اعمال شاقه می کشاندند.

تعداد محکومان به مرگ چنان زیاد بود که هر اعدامی تا رسیدن به میدان تیر حداقل باید بیش از یک ماه در انتظار نوبت در سلول می ماند و روزهای طاقت فرسایی را با اعمال شاقه می گذراند. پدرم می گفت: حقیقت قضیه این بود که اسلحه و مهمات را هواداران رژیم سلطنتی در انباری زیرزمین رستوران جاسازی نموده بودند و من خبر نداشتم.

هر روز صبح من و سه نفر از محکومان را دوبه دو به یک فایتون (درشکه) می بستند و یک درجه دار نظامی را، با شلاقی چرمی در دست، به جای سورچی می نشاندند تا مسافران نظامی یا افراد عادی را در نقاط مختلف شهر باکو به مقصد برسانیم. سورچی نظامی مرتب با شلاقش ضربه هایی بر شانه هایمان فرود می آورد که، با هر ضربه، داغی سوزان به پشتمان می نشست. تا ظهر مجبور بودیم زیر ضربه های شلاق آدم ها را جا به جا کنیم و وقتی به سلول برمی گشتیم، عضلات پاهایمان و زخم های شلاق بر شانه ها و پشتمان چنان به درد می افتاد که آرزو می کردیم هرچه زودتر روز اعداممان فرابرسد و، با رگبار گلوله های جوخه مرگ، از این درد و رنج و عذاب خلاص شویم. پایان آن شب فرارسید و برای رفتن به میدان تیرباران نوبتمان شد.

نیمه های شب، من و یک زندانی را از سلولمان بیرون آوردند و در راهرو نگه داشتند تا نوبت تیربارانمان برسد. من و هم سلولم که هم ولایتی ام بود تحت نظر دو نگهبان به راه افتادیم تا وارد یک دالان بلند شدیم که به میدان اعدام می رسید. در این دالان، چهار محکوم دیگر به ما ملحق شدند و چند قدم دیگر هم که رفتیم، چهار زندانی دیگر به جمع ما اضافه شدند. هم سلولم که جوانی بیست ساله بود نای راه رفتن نداشت و از وحشت مرگ ماهیچه های پاهایش می لرزید. به بازویم آویخته بود تا زمین نیفتد. پابه پای هم از خم دالان گذشتیم تا به اتاقک نگهبانی رسیدیم. چند قدمی بیشتر به میدان تیر نمانده بود که یک افسر جوان روس همراه با یک دژبان از اتاقک نگهبانی بیرون آمد. افسر روس دستور داد محکومان دوبه دو پشت سر هم به صف بایستند و با اشاره اش دژبان آغاز کرد به بستن پابندهایی زنجیردار به مچ پاهای زندانیان.

افسر روس با نگاهی به من اشاره نمود از میان محکومان جدا شوم و کناری بایستم. جوان هم وطنم که از ترس رنگ به صورتش نمانده بود بازویم را رها نکرد. به دستور افسر جوان، یک سرباز جلو آمد و با خشونت دست در بازویش انداخت تا از من جدایش کند، اما مقاومت کردم تا نگذارم و افسر روس هم به سرباز اشاره نمود که رهایمان کند تا با هم باشیم و او هم پا پس کشید. پابندها را به ساق پاهای محکومان بستند و آن ها را در محاصره نگهبانان مسلح به طرف میدان تیر پیش راندند، اما من و هم سلولی ام بهت زده ایستاده بودیم و با نگاهمان آن ها را تعقیب می کردیم. افسر روس با رفتن محکومان نگاه احتیاط آمیزی به اطرافش کرد و رو به من پرسید: می بینم این جوان به تو وابسته است. آیا با هم خویشاوندید؟ گفتم: هم ولایتی من است. مادر پیری دارد که او را به من سپرده

افسر روس به فکر ماند و بعد یک دالان فرعی را نشانم داد و گفت: عجله کنید. از این راه می توانید خودتان را از این زندان نجات دهید. زود باشید.

من که نمی توانستم پیشنهاد این افسر جوان را درک کنم بهت زده شده بودم و نمی دانستم چه کنم. این بار نهیبم زد: معطل چه هستید؟ فرار کنید. تا هوا روشن نشده باید از این جا بروید بیرون.

آن گاه افسر و دژبان وارد اتاقک نگهبانی شدند و برای نجات از سرمای سوزان بخاری را میان زانوهایشان گرفتند. هم بندم گیج و منگ پرسید: حالا چه کنیم؟ نکند دامی برایمان پهن نموده اند تا موقع فرار با تیر ما را بزنند؟

گفتم: از تیرباران که بالاتر مجازاتی نیست. اگر دستگیرمان نمایند، ما را به میدان اعدام برمی گردانند. پس به امان خدا از این دالان فرعی فرار می کنیم تا چه پیش بیاید. دستش را گرفتم و گفتم: تا جان در بدنت مانده، باید پابه پای من بدوی. زود باش. و آغاز به دویدن کردیم تا به یک بیابان تاریک رسیدیم. تا چشم کار می کرد روشنی چراغی در آن جا پیدا نبود. ما نجات پیدا نموده بودیم. به دوست همراهم گفتم: میرعلی، راه دوری تا شهر داریم، ولی باید تا هوا روشن نشده از این جا دور شویم. می ترسم نگهبانان زندان تعقیب مان نمایند و دستگیر شویم. میرعلی گفت: مگر در شهر دستگیرمان نمی نمایند؟ یادت رفته؟ ما را دادگاه انقلابی محکوم به اعدام نموده. گفتم: خیالت راحت. در باکو مثل بقیه زندگی مان را می کنیم، چون از ما اسم و مشخصاتی در پرونده ها ثبت نشده. در جریان محاکمه هم که اسمی از ما نپرسیده اند. مگر ندیدی قاضی، بدون وجود پرونده ای، نگاهی به قیافه آدم ها می کرد و حکم می داد؟ از نظر انقلابیون، ما اعدام شده ایم و دیگر مأموری پیگیر ما نخواهد شد.

در باکو برای اطمینان خاطر یک ماه از خانه بیرون نیامدیم تا به گفته میرعلی آب ها از آسیاب بیفتد، ولی ماه ها طول کشید تا چرخ اعدام رژیم انقلابی از چرخش بازبماند. خوشبختانه رستورانم را در جریان دستگیری ام نبسته بودند و یکی از شاگردانم که هم ولایتی ام بود آن را می گرداند و دخل روزانه را تحویلم می داد.

پس از چند ماه که آب ها از آسیاب افتاد و موج دستگیری ها و اعدام ها خوابید، جرئتی پیدا کردم و فعالیتم را در رستوران از سر گرفتم.

از پدرم پرسیدم: پدر، پیروز شدید با آن افسر روس روبه رو شوید و انگیزه اش را برای نجاتتان بفهمید؟ برایم گفت: یک روز صبح، همان افسر جوان به رستورانم آمد و گوشه ای نشست. با دیدنش قلبم به تپش افتاده بود و از خودم می پرسیدم چرا به دیدنم آمده. می خواهد به خاطر نجات من و هم ولایتی ام چند سکه طلا بگیرد؟ صبحانه اش را که می خورد، گاهی نگاهی به من می کرد و لبخندی به لب هایش می نشست. بعد از آن که صبحانه اش را خورد، رفتم سر میزش نشستم. گفتم: ای جوانمرد، من جانم را مدیونتان هستم. بگویید چطور می توانم دین خودم را ادا کنم؟ افسر روس لبخندی زد و گفت: احمدآقا، من هم زندگی و موقعیتم را مدیون شما هستم، ولی شاید نتوانم دینی را که به گردن من دارید هیچ وقت ادا کنم.

از آنچه می گفت بهت زده شده بودم. پرسیدم: آخر چطور؟ خواهش می کنم بگویید من در حق شما چه نموده ام؟

نگاهش را روی صورتم گرداند و چشم هایش با یادآوری خاطراتی درخشید.

پرسید: به صورتم خوب دقت کن. من را به یاد نمی آوری؟

با تعجب پرسیدم: من؟ چیزی یادم نمی آید.

با لبخندی گفت: سعی می کنم به یادت بیاورم. بازوهایش را روی میز ستون کرد، چانه پهنش را کف دست ها خواباند و گفت: سال ها پیش، در سوز شدید سرمای زمستان، پسربچه ای بیرون از این رستوران به دیوار تکیه داده بود، زانوهایش را به سینه اش فشرده بود و از سرما و گرسنگی می لرزید. از یتیم خانه فرار نموده بود. نه جای گرمی برای ماندن داشت نه غذایی که شکم گرسنه اش را سیر کند. از پشت شیشه این رستوران چشمتان به این پسربچه افتاد و وقتی فهمیدید تنها و بیپناه است، او را داخل رستوران بردید و به او غذا دادید. از سرگذشتش که باخبر شدید، اجازه دادید در رستوران بماند. جایی مشخص کردید که شب ها بخوابد. آری، مثل پسرتان از این پسربچه بیپناه نگهداری کردید و حتی او را به مدرسه فرستادید.

افسر روس رو به من خم شد و پرسید: حالا من را شناختید عمواحمد؟ بله، من همان پسربچه ای هستم که در حقم پدری نموده اید.

از شوق گریه ام گرفت. بعد از دوران مدرسه ابتدایی بود که دیگر او را ندیده بودم. برایم تعریف کرد به مدرسه نظام رفته و در یکی از شهرهای کوچک حاشیه سیبری دوره نظام را گذرانده و با درجه افسری فارغ التحصیل شده. وقتی سرگذشتش را توضیح داد، بغلم کرد و هردو از شوق به گریه افتادیم…